Trị liệu tâm lý cho người bệnh có vấn đề về sức khỏe tâm thần sau sinh con.

I. Hành chính:

Bệnh nhân (BN) nữ Nguyễn Thị Gi; 30 tuổi; quê quán: Thanh Hóa; hiện BN sống cùng chồng và con gái 7 tháng tuổi tại nhà riêng ở HN.

Trình độ: Y sỹ, từng làm phụ việc cho phòng khám răng ở HN, hiện BN ở nhà chăm sóc con; không đi làm, cũng không có công việc hoặc thu nhập độc lập.

Tình trạng hôn nhân: BN và chồng kết hôn tự nguyện, sống hạnh phúc cho đến thời gian gần đây, hiện tại không có xung đột gì nghiêm trọng.

Một buổi tham vấn trước trị liệu.

II. Hoàn cảnh gia đình:

BN là con 2/2 trong gia đình có bố mẹ làm nghề tự do, anh trai là bộ đội, kinh tế gia đình ở mức trung bình, từ khi BN còn nhỏ mẹ thường phải đi làm xa (làm giúp việc trên các thành phố) nên BN thường phải ở nhà với bố và anh trai, bố chăm sóc, giám sát là chủ yếu. BN cũng chia sẻ là bản thân cảm thấy thiệt thòi và cô đơn khi sống trong hoàn cảnh gia đình như vậy vì không có mẹ ở bên gần gũi tâm tình.

III. Bệnh sử:

– BN tự nhận vốn là người sống kép kín, ít bạn. Năm 18 tuổi, BN đặt mục tiêu đỗ BS Răng hàm mặt ở HĐ Y Hải phòng, tuy nhiên BN thi trượt và rơi vào tình trạng buồn chán, tự ti, suy nghĩ bi quan, chán nản, không tiếp xúc với bạn bè, người thân. Lần khởi phát bệnh này (Năm 2013) BN được khám và điều trị ở BVTT Tỉnh Thanh Hóa chẩn đoán Trầm cảm; có uống thuốc (BN không rõ thuốc gì) 1 tháng, bệnh đỡ, BN tự dừng thuốc và không điều trị thăm khám gì thêm.

– Đến năm 19 tuổi (sau 1 năm dừng thuốc), BN thi và đỗ đại học điều dưỡng Nam Định. BN đi học nhưng lại rơi vào buồn chán, học không tập chung, sống khép kín, không giao tiếp với bạn bè và mọi người xung quanh, bỏ ăn uống 2 ngày, lười chăm sóc bản thân, lười vệ sinh cá nhân…Mặc dù vậy lần này BN không điều trị gì; chỉ bỏ về nhà ở với gia đình và tự cân bằng lại. Sức khỏe BN cơ bản ổn định từ đó cho đến nay. Mặc dù khoảng thời gian này cũng có lần BN cảm thấy tâm trạng không tốt và đã đến trung tâm tham vấn trị liệu tâm lý tư để trị liệu “thử”, BN trị liệu tại tung tâm này được 2 buổi rồi lại tự bỏ.

– Hiện BN lấy chồng sinh con được 7 tháng, cuộc sống khá ổn, BN không phải lo hoặc áp lực làm kinh tế nhưng gần đây BN rơi vào tình trạng hay để ý đến những điều nhỏ nhặt (chồng không quan tâm, mẹ chồng lên chơi hoặc BN đưa con về quê chơi thì cho rằng chăm cháu không như ý, BN hay tự thấy tủi thân, dễ tổn thương, dễ xúc động, cáu giận nổi khùng khó kiểm soát cảm xúc…).

– BN tự ý thức được sự bất ổn về tâm trạng của mình, tự đề nghị chồng cho đi khám bệnh và mong muốn được điều trị.

IV. Nội dung can thiệp, trị liệu và sơ qua về diễn tiến kết quả ban đầu:

BN được chồng đưa đến khám tại BVTTTW1 và làm các thăm khám cận lâm sàng

theo chỉ định của BS, kết quả các test đánh giá lần 1 cho thấy:

Beck = 14 điểm à Có biểu hiện trầm cảm nhẹ

Zung = 29 điểm à Không có biểu hiện lo âu

PSQI = 5 điểm à Có biểu hiện RLGN nhẹ

MMPI: Điểm các thang lâm sang D (TC); Hy (RLPL) và Pt (SNTT) cao hơn giới hạn bình thường.

Với kết quả trên, cùng với quá trình hỏi chuyện, thăm khám lâm sàng, Bs cân nhắc vì BN đang cho con bú nên tạm thời chưa kê đơn thuốc cho BN và tư vấn, chuyển khoa TLLS can thiệp, trị liệu.

Tại khoa TLLS, nhà tâm lý đã cùng BN thực hiện được 03 buổi trị liệu với các nội dung và kết quả ban đầu như sau:

Buổi 1: Nội dung:

Giáo dục sức khỏe – giáo dục tâm lý cho BN.

• Tư vấn cặp đôi (BN và chồng). Cụ thể:

– Xây dựng, thiết lập mối quan hệ trị liệu với người bệnh.

– Thu thập thêm thông tin về BN và tình trạng sức khỏe tâm thần, tâm lý (các mối quan hệ của BN với các thành viên trong gia đình để định hình ca, định hướng can thiệp – trị liệu).

• Hiểu được mong muốn của bản thân BN và chồng BN.

Kết quả của buổi tham vấn, trị liệu đầu tiên:

BN hợp tác tốt, ở buổi trị liệu này BN có được hậu thuẫn của chồng và mẹ chồng nên tâm trạng khá thoải mái, BN chủ yếu than phiền và chia sẻ về mong muốn của bản thân như muốn dc chồng chia sẻ việc chăm con, được mẹ chồng thấu hiểu mà không định kiến…

Sau khi chia sẻ những vấn đề của bản thân với nhà trị liệu và có cả chồng BN tham gia cùng thì BN giống như được giải tỏa những u uất trong lòng nên tỏ ra rất vui vẻ nhẹ nhõm.

– BN mong muốn có được cách kiểm soát cảm xúc và cách ứng xử với các tình huống khi đối diện với việc phải chăm con một mình hoặc tiếp xúc với mẹ chồng khi chứng kiến những “cách làm” của mẹ chồng không như ý muốn chủ quan của BN.

• Chồng BN mong muốn vợ biết “tiết chế” trong mọi việc, tỏ ra “chịu đựng” người vợ.
• Kết thúc buổi trị liệu: Đánh giá tâm trạng nhanh cho thấy: Điểm đánh giá tâm trạng nhanh trước và sau trị liệu có sự thay đổi theo chiều hướng cải thiện tích cực (Trước buổi trị liệu: 4 điểm; sau trị liệu: 7 điểm).

Trị liệu gia đình.

Buổi 2. Nội dung:

1. Thực hiện thêm thang đánh giá trầm cảm sau sinh E.P.D.H; Kết quả:

E.P.D.H = 13 điểm à Có đáp ứng với trầm cảm sau sinh.

2. Khảo sát thêm về tình trạng sức khỏe của BN bằng thang sàng lọc trầm cảm PHQ 9. Kết quả:

– Tổng điểm PHQ – 9 = 19 điểm à Có đáp ứng với các triệu chứng trầm cảm.

• Quá trình phỏng vấn ở cả thang PHQ – 9 và thang E.P.D.H đều cho thấy BN

không có ý tưởng tự sát.

3. Liệu pháp BA buổi 1.

– BN hiểu được các câu dẫn và mục tiêu của buổi trị liệu “Nhàn cư vi bất thiện” hoặc “Ở không sinh bệnh” hoặc “Tư tưởng không thông bình tông cũng nặng”

– Hiểu về mối quan hệ 2 chiều và vòng xoáy ốc giữa cảm xúc và tâm trạng, liên hệ được với tình huống cụ thể của bản thân.

– Nhớ lại được những hoạt động mà trước đây BN thích làm và áp dụng lại tại thời điểm hiện tại.

– Xác định được hoạt động bản thân yêu thích và phù hợp để áp dụng thực hiện duy trì lâu dài, thực hành các nội dung, lý thuyết trị liệu.

Buổi 3: Nội dung:

 Liệu pháp BA buổi 2.

• Cùng BN phân tích về một tình huống/hoạt động thực tế. Mục đích:
• Giúp BN hiểu được mối quan hệ giữa hoạt động và tâm trạng là một chuỗi các hành động tạo cho ta cảm xúc tương ứng.
• Giúp BN biết cách áp dụng phương pháp này để kiểm soát cảm xúc tốt hơn.
• Hướng dẫn BN thực hiện các bài tập thực hành tại nhà.
• Đánh giá tâm trạng trước và sau trị liệu.

Liệu pháp tranh vẽ kết hợp trong trị liệu.

V. Định hướng can thiệp trị liệu tiếp theo:

Với trường hợp BN trên, chúng tôi cân nhắc áp dụng duy trì các kỹ thuật trị liệu:

1. Liệu pháp BA – Một liệu pháp trị liệu tâm lý có cấu trúc áp dụng trên BN trầm cảm.
2. Liệu pháp nhận thức hành vi: Liệu pháp trị liệu tập trung vào những nhận thức và suy nghĩ chưa phù hợp để thay đổi nhận thức hướng tới thay đổi hành vi.
3. Liệu pháp cảm xúc hành vi hợp lý: Tập trung phân tích mối quan hệ biện chứng giữa sự kiện/tình huống thực tế – cảm xúc – hành vi của cá nhân.

4). Kết hợp các kỹ thuật ám thị bằng lời nói, giải thích hợp lý, thư giãn luyện tập, tranh vẽ,…với BN và tư vấn cặp đôi – (Tư vấn đồng thời cả BN và chồng của BN và mẹ chồng (người hiện sống cùng BN) ở những nội dung cần trao đổi hướng tới sự thay đổi phù hợp hơn).

Các liệu pháp trên được thực hiện đồng thời hoặc kết hợp tùy vào từng buổi trị liệu. Trong đó liệu pháp BA được sử dụng chính ở thời gian đầu của liệu trình   trị liệu.

Can thiệp – trị liệu tâm lý là phương pháp điều trị kết hợp đồng thời với hóa dược hoặc với một, thậm chí nhiều phương pháp hỗ trợ khác để hướng tới sự cải thiện đồng bộ tốt nhất ở người bệnh có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả nhất định thì vấn đề đặt ra là người bệnh phải tuân thủ, cam kết duy trì trị liệu với một “liệu trình đủ” và luôn cần sự đồng hành của người thân, gia đình và chăm sóc y tế phù hợp.

Nếu có vấn đề về sức khỏe tâm thần, hãy đừng ngần ngại đến với chúng tôi tại Khoa Tâm lý lâm sàng – Bệnh viện tâm thần TW1 để được đồng hành và hỗ trợ.

Viết bài: Khoa Tâm lý lâm sàng.