Vai trò của Công tác xã hội trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ y tế ở Việt Nam.

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế – xã hội, nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của nhân dân ngày càng được quan tâm. Bệnh viện không chỉ là nơi khám chữa bệnh, mà còn là một môi trường xã hội đặc thù, nơi con người phải đối diện với nhiều áp lực cả về thể chất, tinh thần, tài chính và mối quan hệ xã hội. Người bệnh khi bước chân vào bệnh viện không chỉ cần bác sĩ chữa trị mà còn cần được hỗ trợ tâm lý, được chia sẻ, được tiếp cận với các nguồn lực xã hội để giảm bớt gánh nặng. Trong bối cảnh đó, công tác xã hội (CTXH) trong bệnh viện ra đời như một nhu cầu tất yếu. Đây là hoạt động mang tính nhân văn sâu sắc, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, xây dựng hình ảnh thân thiện và nhân ái của bệnh viện.

Ảnh minh hoạ.

I. Khái niệm Công tác xã hội trong bệnh viện

Có rất nhiều khái niệm trên thế giới trình bày tổng quát về Công tác xã hội. Theo Liên đoàn Công tác xã hội quốc tế (IFSW), CTXH là nghề thúc đẩy sự thay đổi xã hội, hỗ trợ con người vượt qua khó khăn và nâng cao phúc lợi. Trong môi trường bệnh viện, CTXH được hiểu là hoạt động hỗ trợ toàn diện cho người bệnh và gia đình người bệnh.

Theo tài liệu hướng dẫn cho nhân viên CTXH trong lĩnh vực y tế ở Philippines nêu rõ: “Công tác xã hội y tế là một lĩnh vực chuyên môn của CTXH xoay quanh việc phát triển xã hội của những người bệnh và người nhà người bệnh của họ liên quan đến các vấn đề về y tế và sức khoẻ, giúp họ tự chủ và góp phần nâng cao sức khoẻ cộng đồng và phúc lợi xã hội”. (DOH, 1994)

Còn ở Việt Nam CTXH trong bệnh viện được xem là một lĩnh vực chuyên biệt trong CTXH. CTXH trong bệnh viện xem xét các vấn đề tâm lý – xã hội của người bệnh và người nhà người bệnh và nhân viên y tế nhằm trợ giúp họ vượt qua khó khăn, đáp ứng phác đồ điều trị , nâng cao tính tương tác thầy thuốc, chất lượng khám chữa bệnh và hoà nhập xã hội. (Phạm Tiến Nam, 2017).

II. Nhiệm vụ công tác xã hội trong bệnh viện

CTXH trong bệnh viện có thể hiểu chính là “cầu nối” giữa người bệnh – người nhà người bệnh – nhân viên y tế – cộng đồng. Theo thông tư 43/2015/TT-BYT có nêu rõ những nhiệm vụ CTXH trong bệnh viện cụ thể như sau:

1. Hỗ trợ và tư vấn:

Gồm các hoạt động như đón tiếp, chỉ dẫn cung cấp các thông tin về chính sách BHYT, chính sách trợ cấp, quyền lợi và các quy định của bệnh viện trong quá trình khám, chữa bệnh của người bệnh. Giúp người bệnh hiểu rõ thủ tục, biết mình cần làm gì, để bớt đi cảm giác lo lắng. Đối với một vài trường hợp nhân viên CTXH còn đóng vai trò chia sẻ, tham vấn xã hội để họ có động lực vượt qua những khó khăn về rào cản tâm lý.

2. Truyền thông và cung cấp thông tin:

Xây dựng và tổ chức các kế hoạch giáo dục truyền thông, cung cấp thông tin về sức khoẻ. Các nội dung, hình ảnh quảng bá về bệnh viện cũng như các dịch vụ khám, chữa bệnh của bệnh viện sau khi đã được phê duyệt.

Phổ biến các chính sách pháp luật và tổ chức các hoạt động văn hoá thể thao cho người bệnh và đội ngũ nhân viên y tế.

3. Vận động và kết nối nguồn lực:

Thực hiện hoạt động từ thiện và vận động, tiếp nhận tài trợ về kinh phí, vật chất để hỗ trợ người bệnh có hoàn cảnh khó khăn.

4. Hỗ trợ nhân viên y tế:

Nhân viên CTXH trong bệnh viện giảm áp lực cho các y, bác sĩ bằng các hoạt động như: cung cấp thêm thông tin về người bệnh cho bác sĩ hỗ trợ công tác điều trị khi cần thiết. Là người “hoà giải” động viên, chia sẻ trong những tình huống mẫu thuẫn giữa ngườii bệnh và nhân viên y tế.

5. Đào tạo, bồi dưỡng

Tham gia vào hướng dẫn thực hành nghề Công tác xã hội, bồi dưỡng tập huấn kiến thức cho các sinh viên tại cơ sở thực hành cũng như nhân viên y tế trong bệnh viện.

6. Điều phối tình nguyện viện:

Quản lý các nhóm thiện nguyện vào bệnh viện để hoạt động hiệu quả và đúng yêu cầu.

Qua những nhiệm vụ trên có thể thấy rằng CTXH trong bệnh viện đóng vai trò rất quan trọng, trong việc hỗ trợ toàn diện cho người bệnh và người nhà người bệnh.

• Giúp cho người bệnh hiểu rõ quy trình khám, chữa bệnh
• Cung cấp thông tin, tư vấn về các chính sách, quyền lợi khi người bệnh tham gia khám/chữa bệnh tại cơ sở.
• Hỗ trợ tham vấn tâm lý, chia sẻ để giảm bớt lo âu, căng thẳng
• Kết nối các nguồi lực xã hội, từ BHYT đến các tổ chức từ thiện
• Đảm bảo người bệnh có hành trình điều trị an toàn, nhân văn và bớt áp lực.

Nhân viên phòng CTXH tại bệnh viện hỗ trợ chỉ dẫn cho người bệnh.

III. Chức năng của CTXH trong bệnh viện

1. Chức năng phòng ngừa:

Thông qua các hoạt động truyền thông giáo dục sức khoẻ, nâng cao nhận thức, tư vấn trực tiếp hay xây dựng chính sách văn bản hỗ trợ người bệnh, người nhà người bệnh tránh gặp phải các khó khăn trong quá trình khám chữa bệnh, điều trị, phòng tránh những tình huống không mong muốn xảy ra.

2. Chức năng can thiệp:

Dựa trên các hoạt động tham vấn, tư vấn, kết nối điều phối nguồn lực, … người làm công tác xã hội sẽ giúp người bệnh và người nhà nhười bệnh giải quyết các vấn đề tâm lý – xã hội, những khó khăn trong tiếp cận nguồn lực.

3. Chức năng phục hồi:

Các hoạt động phục hồi về thể chất, tâm lý và xã hội, sẽ giúp người bệnh và người nhà người bệnh vượt qua những mặc cảm, tự ti, lấy lại trạng thái cân bằng để tái hoà nhập cộng đồng.

4. Chức năng phát triển:

Người làm công tác xã hội có thể tham gia vào hoạt động tham vấn các chính sách, chương trình, dịch vụ giúp người bệnh nâng cao khả năng đương đầu với khó khăn trong cuộc sống và đóng góp cho sự phát triển của xã hội.

Nhân viên phòng CTXH thăm hỏi, tư vấn cho người bệnh tại buồng bệnh.

IV. Thực trạng CTXH ở Việt Nam

Công tác xã hội trong bệnh viện tại Việt Nam là một lĩnh vực rất mới mẻ, vì thế nhận được nhiều sự quan tâm của Nhà nước qua các Nghị định, Thông tư và các Chính sách tiêu biểu sau:

• Từ năm 2010 đến nay, CTXH được chính thức công nhận là một nghề ở Việt Nam (theo Quyết định 32/2010/QĐ-TTg).
• CTXH trong bệnh viện được chính thức ghi nhận qua Thông tư 43/2015/TT-BYT, yêu cầu tất cả các Bệnh viện phải thành lập tổ/phòng CTXH. Đây được coi là bước ngoặc quan trọng, đưa nghề CTXH dần trở thành một phần trong hệ thống y tế nhân văn.
• Thông tư liên tịch số 30/2015/TTLT-BLĐTBXH-BNV ngày 26/8/2015 Quy định mã số, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp viên chức CTXH. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để xác định vị trí việc làm, tiêu chuẩn đào tạo, tuyển dụng và bổ nhiệm nhân viên CTXH.
• Quyết định số 1929/QĐ-TTg ngày 01/11/2022. Về việc phê duyệt Đề án Phát triển nghề công tác xã hội trong ngành y tế giai đoạn 2021–2030.
• Thông tư số 51/TT-BYT của Bộ Y tế: Quy định về thực hiện công tác xã hội trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

V. Về những thành tựu đạt được

• Theo Bộ y tế: 100% bệnh viện tuyến trung ương, 96,8% tuyến tỉnh và 89,9% tuyến huyện đã có phòng/tổ CTXH; có khoảng 1.605 nhân viên chuyên trách và hơn 6.000 cộng tác viên CTXH”.
• Hàng chục nghìn bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn được hỗ trợ kinh phí điều trị, thuốc men, chi phí sinh hoạt.
• Các hoạt động tình nguyện, hiến máu, khu vui chơi cho trẻ em mắc bệnh ung thư, tủ sách bệnh viện đã tạo môi trường nhân văn, giảm căng thẳng cho người bệnh.
• Một số bệnh viện bắt đầu triển khai dịch vụ tư vấn tâm lý chuyên nghiệp, đặc biệt tại khoa ung bướu, sản khoa và hồi sức tích cực.

VI. Những hạn chế và khó khăn của CTXH trong bệnh viện.

• Nhân lực thiếu và chưa có đầy đủ chuyên môn trong lĩnh vực CTXH trong Bệnh viện.
• Nhận thức chưa đầy đủ, người bệnh, người nhà người bệnh vẫn lầm tưởng công tác xã hội là một nghề “Từ thiện”, họ chưa hiểu rõ về các hoạt động của CTXH.
• Nguồn lực tài chính hạn chế vì các hoạt động trợ giúp dựa vào xã hội hoá, dễ bị gián đoạn.

VII. Một số những giải pháp để phát triển Công tác xã hội trong Bệnh viện.

• Nâng cao nhận thức xã hội:

Tăng cường truyền thông để bệnh nhân, gia đình và cán bộ y tế hiểu đúng về vai trò của CTXH. Đưa nội dung CTXH vào các chiến lược phát triển y tế quốc gia.

• Phát triển và đào tạo nguồn nhân lực:

Mở rộng ngành CTXH chuyên ngành y tế tại các trường đại học, cao đẳng.

Tổ chức đào tạo liên tục, bồi dưỡng kỹ năng tư vấn tâm lý, quản lý ca, truyền thông cho cán bộ CTXH trong bệnh viện.

• Tăng cường xã hội hóa và hợp tác liên ngành:

Kêu gọi sự tham gia của các doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ, hội đoàn thể để hỗ trợ bệnh nhân. Xây dựng mạng lưới phối hợp giữa bệnh viện, chính quyền địa phương và các cơ sở bảo trợ xã hội.

• Ứng dụng công nghệ thông tin:

Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu bệnh nhân cần hỗ trợ.

Phát triển dịch vụ tư vấn trực tuyến, nhóm hỗ trợ tâm lý qua mạng xã hội.

VIII. Kết luận:

Công tác xã hội trong bệnh viện ở Việt Nam là một lĩnh vực nghiên cứu và thực hành mới mẻ nhưng đang khẳng định vai trò thiết yếu trong hệ thống y tế. Chúng ta có thể thấy CTXH đã góp phần quan trọng trong việc hỗ trợ tâm lý – xã hội cho người bệnh, kết nối nguồn lực, bảo vệ quyền lợi bệnh nhân và cải thiện mối quan hệ giữa các bên trong bệnh viện. Những số liệu từ nhiều cơ sở y tế cho thấy hoạt động CTXH không chỉ mang lại hiệu quả nhân văn mà còn tác động tích cực đến chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh và uy tín của bệnh viện.

Trong tương lai Công tác xã hội trong bệnh viện cần được định hướng, gắn với mục tiêu chăm sóc sức khoẻ toàn diện cho người dân. Sự phát triển của lĩnh vực này, sẽ góp phần thực hiện hoá các chính sách an sinh xã hội và mở ra hướng tiếp cận liên ngành giữa y tế và khoa học xã hội, tạo cơ sở cho các nghiên cứu chuyên sâu về tác động của CTXH tới sức khoẻ cộng đồng.

Tài liệu tham khảo

1. Phạm Tiến Nam, ThS Lý Thị Hảo, GS. TS. Bùi Thị Thu Hà “Tài liệu Công tác xã hội trong Bệnh viện” (2019). Nhà xuất bản Lao động – Xã hội.
2. Bộ Y tế (2015). “Thông tư của Bộ Y tế quy định về nhiệm vụ và hình thức tổ chức thực hiện nhiệm vụn công tác xã hội trong bệnh viện”. Số 43/2015/TT-BYT. Hà Nội, ngày 26 tháng 11 năm 2015.
3. The DOH published the Manual for Medical Social Workersin 1994
4. Tài liệu trong Hội thảo “Nâng cao hiệu quả hoạt động Công tác xã hội trong bệnh viện và lấy ý kiến vào dự thảo sửa đổi Thông tư số 43/2015/TT-BYT về CTXH trong bệnh viện” (11/2023).

Viết bài: Phòng Công tác xã hội