Phục hồi chức năng hành trình trở lại cuộc sống của người bệnh tâm thần.

Trong những năm gần đây, cùng với xu hướng phát triển của nghành tâm thần học hiện đại, phục hồi chức năng tâm thần đang trở thành một trong những hướng can thiệp quan trọng, giúp người bệnh không chỉ ổn định triệu chứng mà còn lấy lại khả năng sống độc lập, hòa nhập cộng đồng và tái xây dựng cuộc sống có ý nghĩa.

Tại bệnh viện tâm thần trung ương 1, mỗi ngày đều có những câu chuyện lặng lẽ nhưng đầy nghị lực về hành trình trở lại cuộc sống của người bệnh tâm thần. Nhiều người từng trải qua giai đoạn khủng hoảng tâm lý nặng nề, rối loạn hành vi, mất khả năng lao động và hòa nhập xã hội. Nhưng với sự đồng hành kiên trì của tập thể cán bộ y tế và tinh thần vươn lên của chính họ, phục hồi chức năng đã trở thành chiếc cầu nối giúp người bệnh bước tiếp.

Từ điều trị triệu chứng đến phục hồi toàn diện

Trước đây, điều trị bệnh tâm thần chủ yếu tập trung vào thuốc men và kiểm soát triệu chứng. Tuy nhiên, thực tế lâm sàng cho thấy ngay cả khi các triệu chứng như hoang tưởng, ảo giác, hành vi kỳ dị, rối loạn tư duy, kích động, tăng khí sắc … được kiểm soát tốt, người bệnh vẫn có thể gặp khó khăn trong các kỹ năng sống cơ bản như giao tiếp tương tác, chăm sóc bản thân, làm việc nhóm hoặc quản lý cảm xúc.

Phục hồi chức năng tâm thần ra đời nhằm lấp khoảng trống này. Với cách tiếp cận toàn diện, đa mô thức, các hoạt động phục hồi giúp người bệnh rèn luyện lại các kỹ năng như nhận thức, cảm xúc, xã hội và nghề nghiệp, từ đó duy trì ổn định lâu dài và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Mô hình phục hồi hiệu quả tại Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 – Điểm sáng của bệnh viện.

Tại bệnh viện tâm thần trung ương 1, mô hình Phục hồi chức năng tâm thần đã được triển khai và mang lại hiệu quả rõ rệt, bao gồm:

• Liệu pháp lao động: Người bệnh tham gia làm vườn, chăm sóc cây, may đo, dệt chiếu, móc chổi, xâu hạt tràng, móc lưới…Điều này giúp người bệnh tăng sự tập trung, rèn kỹ năng tập trung, rèn kỹ năng làm việc, kỹ năng làm việc nhóm , tăng tính kỷ luật và đặc biệt cho cảm giác có ích – yếu tố quan trọng nhất trong điều trị tâm thần.

Nhân viên cùng người bệnh tham gia hoạt động làm vườn.

Nhân viên kỹ thuật hướng dẫn người bệnh tham gia móc lưới.

• Liệu pháp âm nhạc như nghe nhạc thụ động, hát và trình diễn âm nhạc, chơi nhạc cụ, sáng tác âm nhạc và âm nhạc múa trị liệu giúp người bệnh giải tỏa cảm xúc, hành vi, nhận thức và kỹ năng xã hội,cải thiện giao tiếp xã hội và hòa nhập tái cộng đồng.

Người bệnh tham gia tập hát dưới sự hướng dẫn của kỹ thuật viên.

• Liệu pháp hội họa với hình thức vẽ tự do, tô màu mẫu, vẽ theo chủ đề… nhằm giúp người bệnh giải tỏa cảm xúc, tăng khả năng tập trung, chú ý, trí nhớ, khơi gợi những hứng thú, nhận diện bản thân.

        Người bệnh hứng thú với những mảnh ghép hình theo mẫu.

• Liệu pháp thể dục thể thao: Người bệnh được tham gia tập trên xe tập, tập máy chạy bộ, được chơi một số môn thể thao như ném bóng rổ, chơi cầu lông, bóng bàn…hoạt động này giúp người bệnh cải thiện sức khỏe thể chất, tăng tính hợp tác trong điều trị.

Kỹ thuật viên nhóm thể thao hướng dẫn người bệnh tham gia ném bóng rổ tại chỗ.

• Tâm lý trị liệu cá nhân và nhóm: giúp người bệnh học cách quản lý stress, nhận diện cảm xúc, đồng thời xây dựng mối quan hệ xã hội an toàn.

Người bệnh được tư vấn và trị liệu tâm lý cá nhân.

• Huấn luyện kỹ năng sống cơ bản: Trang bị kiến thức về bệnh, kỹ năng tự chăm sóc bản thân, quản lý thuốc và phòng ngừa tái phát.

    Người bệnh tham gia hoạt động vui chơi giải trí theo kế hoạch tháng.

Hiệu quả rõ rệt qua từng người bệnh

Qua theo dõi thực tế những người bệnh được chỉ định thực hiện phục hồi chức năng cho thấy mô hình phục hồi chức năng mang lại nhiều hiệu quả tích cực.

• Giảm đáng kể triệu chứng âm tính(thu mình, thụ động, cảm xúc) ở người bệnh tâm thần phân liệt.
• Cải thiện kỹ năng xã hội giao tiếp, tham gia hoạt động nhóm, tăng hòa nhập. Cải thiện chất lượng cuộc sống, tăng mức độ hợp tác điều trị.
• Rút ngắn thời gian nằm viện, đặc biệt ở người bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc.
• Tăng khả năng tự chăm sóc, vệ sinh cá nhân,tuân thủ điều trị đồng thời cải thiện rõ rệt khả năng hòa nhập xã hội.
• Giảm tỷ lệ tái phát bệnh.

Từ thụ động đến tự tin: Câu chuyện của người bệnh

Anh T, 39 tuổi, quê Phú Thọ chia sẻ: “Trước đây tôi luôn trong tình trạng thu mình, không muốn giao tiếp, không tự chăm sóc bản thân”. Thời gian đầu, T gần như từ chối mọi hoạt động. Nhưng nhờ sự kiên trì của bác sĩ, cán bộ tâm lý, điều dưỡng và các kỹ thuật viên phục hồi chức năng, T được tham gia trị liệu tâm lý và tham gia vào nhóm phục hồi chức năng lao động làm vườn, tham gia âm nhạc, thể dục thể thao, kỹ năng sống cơ bản. Sau gần hai tháng tham gia phục hồi chức năng, T đã có thể tự chăm sóc bản thân, cải thiện cảm xúc và hành vi, tự tin trong giao tiếp và tham gia đều đặn vào các hoạt động nhóm. Gia đình xúc động chia sẻ “chúng tôi không nghĩ T lại tiến bộ như vậy, lâu lắm tôi mới thấy em tôi tham gia hoạt động làm vườn”. T nói “Tôi từng nghĩ mình không thể trở lại cuộc sống bình thường. Nhưng ở đây, tôi dược học cách nhận diện vấn đề và kiểm soát cảm xúc và điều chỉnh hành vi, được tham gia một số hoạt động phục hồi chức năng như âm nhạc, thể dục thể thao, hoạt động lao động làm vườn và cảm thấy mình vẫn có ích”. Những lời giản dị ấy chính là niềm động viên lớn nhất đối với đội ngũ những người làm công tác phục hồi chức năng.

Cháu H, 19 tuổi quê ở Hà Nội chia sẻ “Khi cháu mắc bệnh cháu luôn sợ đứng trước đám đông, sợ chỗ đông người, ngại giao tiếp, thu mình”. Sau hơn một tháng điều trị H đã tự ăn uống, tự chăm sóc bản thân, chủ động giao tiếp và không còn sợ đến chỗ đông người. H tham gia đều đặn vào các hoạt động nhóm lao động làm vườn, hội họa và trị liệu cá nhân – nhóm. Mẹ H chia sẻ “Gia đình rất vui khi thấy con hồi phục trở lại gần như bình thường như vậy. Cháu biết chia sẻ nhiều hơn về cảm xúc, việc học tập, những suy nghĩ của bản thân với mẹ những điều mà trước đây chưa bao giờ cháu kể ra.”

Người bệnh T, 30 tuổi, quê ở Hải Dương “Nhập viện với tình trạng ăn kém, mặc lôi thôi, được gia đình nuôi nhốt trong phòng kín, không tự chăm sóc bản thân, không giao tiếp”. Sau hơn bốn tháng điều trị người bệnh được các điều dưỡng và các kỹ thuật viên hướng dẫn kỹ năng sống cơ bản như tự chăm sóc bản thân đánh răng rửa mặt, tắm rửa, vệ sinh đúng nơi quy định. T được tham gia nhóm lao động thủ công xâu hạt tràng, đan lưới người bênh thực hiện tốt, các hoạt động tự phục vụ bản thân dần được cải thiện. Gia đình cảm nhận thấy sự thay đổi lớn từ người bệnh “ Gia đình không nghĩ sau thời gian điều trị T có thể hồi phục tốt như thế, có thể tự chăm sóc bản thân, đi vệ sinh đúng nơi quy định, nói chuyện được với mọi người”.

Những thay đổi này không phải là hiếm . Nhiều người bệnh trước đây thường thụ động, rút lui xã hội nay đã tự tin hơn, hợp tác điều trị và tham gia các hoạt động phục hồi chức năng tích cực. Đó chính là giá trị cốt lõi mà mô hình phục hồi chức năng mang lại.

Người bệnh vui vẻ tham gia liên hoan sau khi hoàn thành hội thi.

Phục hồi chức năng tâm thần không phải là quá trình “một sớm một chiều”. Đó là hành trình dài, cần sự kiên trì, tình yêu thương và chuyên môn. Nhưng chính tại Bệnh viện tâm thần trung ương 1, mỗi ngày đều có những bước tiến nhỏ bé mà bền vững. Từ ánh mắt vô hồn trở nên linh hoạt, từ bàn tay run rẩy trở lại chăm chỉ lao động, từ sự im lặng kéo dài đến những câu nói thân thiện – đó là những minh chứng sống động cho hiệu quả của mô hình này.

Hành trình trở lại cuộc sống của người bệnh tâm thần không hề ngắn và chưa bao giờ dễ dàng. Nhưng với sự kiên trì của người bệnh , sự chăm sóc tận tâm của nhân viên y tế và sự sẻ chia của gia đình, hành trình ấy đang ngày càng có nhiều trái ngọt. Những nụ cười, ánh mắt tự tin hơn của người bệnh chính là ý nghĩa rõ ràng nhất cho hiệu quả của công tác phục hồi chức năng – nơi hy vọng được thắp lên mỗi ngày.

Viết bài: Khoa Phục hồi chức năng